Rocznica flagi miejskiej Zamościa i Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego

I Wschodnioeuropejska Konferencja Weksylologiczna – Zamość 2022

Herby i weksylia samorządów muszą spełniać wymogi ustawowe. Są mankamenty. Czuwa nad tym Komisja Heraldyczna. Nowe symbole wprowadza rocznie niespełna 30 samorządów. Tymczasem herbami nie spełniającymi wymogów wciąż posługuje się aż jedna trzecia spośród 2500 polskich gmin. Weksylologia, heraldyka miejska i terytorialna to tematyka I Wschodnioeuropejskiej Konferencji Weksylologicznej – Zamość 2022. Znaków miejskich może być wiele, ale podstawowymi znakami, godłami terytorialnymi, są herb, flaga i pieczęć.

– mówi Marek Kwiecień, wiceprezes Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego, autor, pomysłodawca i realizator zamojskich obchodów Dnia Flagi Rzeczypospolitej Polskiej, wykładowca Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej im. Jana Zamoyskiego w Zamościu, Ambasador “Dobrej Flagi”.

Janek Cios:  – rozmawiamy 8 września 2022r., dwa lata po pięknych Srebrnych Godach flagi Zamościa a w przededniu I Wschodnioeuropejskiej Konferencji Weksylologicznej – Zamość 2022
Marek Kwiecień: – 8 września 1995 roku flaga Zamościa po raz pierwszy została wyeksponowana na ratuszu jako wynik przyjętej 28 sierpnia 1995 roku uchwały Rady Miejskiej w Zamościu. Autorem flagi Zamościa jest Jacek Skorupski. Znamienita postać, jeden z czołowych na świecie weksylologów. Autor wielu prac z zakresu weksylologii a przede wszystkim flag miejskich. Z Jackiem Skorupskim spotkaliśmy się 10 września 2020 roku podczas podniesienia weksylium Zamościa na maszt w 25 rocznicę uchwalenia flagi Zamościa. Jeszcze raz dziękuję władzom Zamościa za zacne przyjęcie Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego, oprawę ceremonialną a prezydentowi Zamościa Andrzejowi Wnukowi za uhonorowanie Jacka Skorupskiego.

Janek Cios: I Wschodnioeuropejskiej Konferencji Weksylologicznej – Zamość 2022?
Marek Kwiecień: Pomysł powstał podczas ostatniej, IV Instytutu Heraldyczno Weksylologicznego Konferencji Heraldyczno – Weksylologicznej, 6-9.09.2018r.w Cieszynie. Losowo pandemiczny splot wydarzeń spowodował, że w drugi weekend września 2022 roku udaje się zrealizować zaproszenie wystosowanie wówczas w Cieszynie. Wielu panelistów z tamtej konferencji przyjeżdża do Zamościa. W obiektach i przy współudziale Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej im. Jana Zamoyskiego i Muzeum Zamojskim, Polskie Towarzystwo Weksylologiczne zrealizuje I Wschodnioeuropejską Konferencję Weksylologiczną – Zamość 2022. Chcemy, by wydarzenie było wymianą myśli i integrowało środowisko weksylologów w roku 30 lecia Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego. Zamojska konferencja poświęcona jest głównie weksylologii, heraldyce miejskiej i terytorialnej.

Janek Cios: …
Marek Kwiecień: i dodam. Chcemy dać sygnał, że herby i weksylia samorządów muszą spełniać wymogi ustawowe. W ostatnim biuletynie Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego FLAGA informujemy: 2021 rok, aż 27 jednostek samorządu terytorialnego wprowadziło nowe herby i weksylia, zmieniło niezgodne z zasadami heraldyki herby, a co za tym idzie – też flagi, lub uzupełniało brakujące weksylia. Uchwały w sprawie swoich symboli podjął jeden powiat, jedno miasto i aż 25 gmin. W 2019 r. były to 24 jednostki samorządu terytorialnego. Szacuję, że herby nie spełniające wymogów ustawowych może mieć jeszcze ok. jedna trzecia polskich gmin, natomiast ok. połowa gmin nie ma swoich flag – podpowiada Krzysztof Jasieński, prezes Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego.

Janek Cios: Powróćmy do początków powstania flagi Zamościa?
Marek Kwiecień: Podkreślę jeszcze raz ogromna rola Jacka Skorupskiego i rodzącego się 30 lat temu środowiska Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego.
“Na początku lat 90. wiedza o weksyliach lokalnych – samorządowych była w Polsce bardzo rozproszona. Jako sekretarz PTW napisałem do wszystkich miast w Polsce list z prośbą o informacje, czy miasto ma lub miało flagę. Efektem tej korespondencji było kilkaset odpowiedzi. W zdecydowanej większości miasta informowały, że nie miały i nie mają flagi. Kilka nadesłało – nie znane nam wcześniej – informacje o flagach. Z korespondencji wynikało, że w tym czasie nie więcej niż 20 miast posługiwało się swoimi flagami. Natomiast kilkanaście samorządów miejskich wyraziło zainteresowanie ustanowieniem flagi i poprosiło PTW o pomoc w tej sprawie. Pierwszym miastem, które wyraziło chęć skorzystania z pomocy towarzystwa był Zamość. List w tej sprawie, z datą 7 kwietnia 1995 r., nadesłał pan Marcin Zamoyski – ówczesny Przewodniczący Rady Miejskiej. Do listu załączone było – w postaci kopii maszynopisu – opracowanie pt. „Herb Zamościa” autorstwa p. Janiny Kaczmarczyk ze stycznia 1995r.”- mówi Jacek Skorupski

Janek Cios: Dopytam jeszcze w ramach Konferencji i problematyki sygnalizowanej wcześniej, czy są jakieś zasady tworzenia flag jednostek samorządu terytorialnego w Polsce?
Marek Kwiecień: Sprawy związane ze stanowieniem symboli jednostek samorządu terytorialnego reguluje ustawa z dnia 21 grudnia 1978 r. o odznakach i mundurach (Dz. U. z 2016 r., poz. 38). Zgodnie z jej przepisami, jednostki samorządu terytorialnego mają prawo do stanowienia (w drodze uchwały organu stanowiącego) własnych herbów, weksyliów (flaga, chorągiew, sztandar, flaga stolikowa, banner i in.), pieczęci, insygniów (łańcuch, laska, dzwonek i in.) oraz emblematów i innych symboli (np. oznaka radnego, statuetka, klucz). A uszczegółowiając . Istnieje konieczność odwołania się do tradycji historycznej, poszczególne nowotworzone weksylia muszą odpowiadać niżej wskazanym kryteriom:
– zalecane są proporcje płata 5:8, jak we fladze państwowej Rzeczypospolitej;

– zalecane jest wyprowadzenie barw flagi z barw herbu;

– możliwe jest także zaprojektowanie flagi heraldycznej (godło na płacie o barwie pola tarczy herbowej);

– na fladze stosuje się zasadę kontrastu (dwie podobne do siebie barwy – np. błękitna i zielona, lub biała i żółta – nie mogą ze sobą sąsiadować). Nie używa się dwóch odcieni tej samej barwy.

Janek Cios: Czy zamojska flaga spełnia te kryteria?
Marek Kwiecień: Spełnia. Szczególnie możemy dumni być z jej heraldycznego pochodzenia. Wyprowadzenie barw flagi Zamościa z barw herbu Zamościa. I znów odwołam się do wspomnień Jacka Skorupskiego, autora projektu flagi Zamościa.

/…/ „ Godłem herbowym Zamościa od 1580 r., opisanym w przywileju lokacyjnym nadanym przez króla Stefana Batorego, jest „wyobrażenie św. Tomasza Apostoła z dzidą”. Wizerunek herbu Zamościa przez stulecia zawierał opisaną postać Św. Tomasza. Ale z czasem pojawiły się też inne elementy, w tym tarcza z herbem Zamoyskich – Jelita, umieszczana zazwyczaj u stóp świętego. Barwne wizerunki herbu często znacznie różniły się między sobą. Różne były kolory szat świętego, różne też barwy pola tarczy. Gdy opracowywałem projekt flagi dyskutowano o nowym wizerunku herbu. Jedynym jego stałym elementem była tarcza z herbem Jelita: złote (żółte) kopie w czerwonym polu. Uznałem więc, że to z elementów tego herbu trzeba stworzyć flagę. Zestawienie barw żółto-czerwonych było już stosowane na flagach w 1995 r. Flag z dwoma pasami poziomymi w tych barwach używały Warszawa i Kłodzko. Zaproponowałem więc ukośny układ barw. Trójkąt przy drzewcu miał być w kolorze tarczy herbu Jelita – a więc czerwony, a trójkąt w części swobodnej – żółty, odpowiadający złotej barwie kopii. Dodatkowo – zaproponowany podział flagi powodował, że patrząc na jej główną stronę mógł symbolizować literę „Z” – jak Zamość. Na czerwonym trójkącie, w górnej części płata, umieściłem duże godło herbu Jelita. Były to trzy kopie skrzyżowane w charakterystyczny sposób. Na projekcie flagi ich wizerunek uprościłem uznając, że będzie czytelniejszy i łatwiejszy do wykonania.”

Janek Cios: Czytamy flagę Zamościa jako…
Marek Kwiecień: Flaga Zamościa to prostokątne weksylium o proporcji 5:8 i podział literą „Z”- jak Zamość. Przekątna dzieli lewoskośnie płachtę na dwa pola. Górne pole ma kolor czerwony, dolne żółty. W lewym górnym rogu znajduje się herb Jelita – znak rodowy Jana Zamoyskiego, założyciela Zamościa.

Janek Cios: …i dbamy o flagę Zamościa jak o flagę państwową Rzeczypospolitej?
Marek Kwiecień: Powiem tak. Miasto Zamość powinno 12 czerwca i 8 września na obiektach siedzib komórek organizacyjnych, jednostek nadzorowanych i kontrolowanych w Zamościu eksponować flagę miejską Zamościa. Z szacunkiem rozstawać się z flagą zniszczoną. Czynimy to bardzo dobrze od dawna w Zamościu. Jest tylko jeden sposób – flagę należy spalić, ale… nie publicznie. Nie wyrzucać do śmietnika. Również flagi z papieru. Aby Zamościanom umożliwić w godny sposób pozbycia się zniszczonej flagi Rzeczypospolitej czy Zamościa od 2 maja 2012 roku w Zamojskim Ośrodku Informacji Historycznej i Turystycznej, Ratusz – Rynek Wielki 13 i Muzeum Zamojskim ul. Ormiańska 30 można ją wrzucić do skrzyni flagowej z napisem „USUWANIE FLAGI” – „FLAG DISPOSAL”. „Skrzynia flagowa” to oficjalna nazwa stosowana przez Polskie Towarzystwo Weksylologiczne. Jest to

chyba pierwsza w Rzeczypospolitej praktyczna realizacja ustawy „O godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej…” w tym zakresie.

Janek Cios: …
Marek Kwiecień: i dodam. A historyczne flagi, takie jak z dumą podnoszona na maszt flaga Zamościa, z szacunkiem przechowywane w muzeach czy sali tradycji np. 3 Zamojskiego batalionu zmechanizowanego.

Janek Cios: Bardzo dziękuję za rozmowę. Wszystkim uczestnikom I Wschodnioeuropejskiej Konferencji Weksylologicznej życzę udanych obrad, ciekawych dyskusji i miłego pobytu w Zamościu!
Foto: archiwum prywatne Marek Kwiecień