Zamość – 81. rocznica powstania Polskiego Państwa Podziemnego
27 września 2020 r.(niedziela) w Zamościu o godz. 16.30 przy pomniku Inspektoratu Armii Krajowej, ul. Partyzantów 3 odbyły się obchody 81. rocznicy powstania Polskiego Państwa Podziemnego. Były to tajne struktury działające podczas II wojny światowej i podległe rządowi RP na uchodźstwie.
Obchody rozpoczęły się zbiórką pocztów sztandarowych pod pomnikiem Zamojskiego Inspektoratu Armii Krajowej przy ul. Partyzantów w Zamościu. Prezes Koła Rejonowego ŚZŻAK O/Z – Marian Derkacz powitał przybyłych gości oraz przedstawił program uroczystości. Pierwszym punktem programu było odśpiewanie hymnu narodowego i podniesienie flagi państwowej na maszt. Oprawę muzyczną zapewniła Nieetatowa Orkiestra Wojskowa pod batutą Kapelmistrza Orkiestry mjr rez. Bogdana Pałczyńskiego, działająca przy Stowarzyszeniu „Jesteśmy z Tobą – Bądź z Nami” przy Klubie 3. Zamojskiego Batalionu Zmechanizowanego.
Kolejnym punktem uroczystości były okolicznościowe przemówienie, wręczenia odznaczeń okolicznościowych , apel poległych, salwa honorowa ,złożenie wieńców i kwiatów. Uroczystości zakończyły się mszą świętą w Katedrze Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu.
W uroczystości wzięli udział przedstawiciele władz, państwowych, samorządowych, przedstawiciele stowarzyszeń kombatanckich oraz instytucji wojskowych, Policji i Straży Pożarnej.
Uroczystości patriotyczno-religijne zorganizowane były przez ŚZŻAK Okręg Zamość, 3. Zamojski Batalion Zmechanizowany, 2.Lubelską Brygadę Obrony Terytorialnej, Parafię Katedralną Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu oraz Urząd Miasta Zamość.
Polskie państwo podziemne (1939-1945)
Polskie państwo podziemne to światowy fenomen. Był to nie tylko “ruch oporu”, ale tajna struktura podległa rządowi emigracyjnemu i obejmująca różne dziedziny życia: szkolnictwo, kulturę, sądownictwo oraz konspiracyjną armię.
Polskie Państwo Podziemne:
1) pion wojskowy podległy Prezydentowi i Naczelnemu Wodzowi
2) pion cywilny podległy Prezydentowi i Premierowi, a w kraju Delegatowi Rządu RP na Kraj w randze wicepremiera (podziemne sądownictwo, szkolnictwo, przygotowanie administracji na czas po wojnie, reprezentowanie władz państwowych wobec ugrupowań konspiracyjnych)
Formy oporu wobec okupantów:
– konspiracyjne sądownictwo (zwalczanie zdrady, kolaboracji, prześladowania ludności itd.)
– konspiracyjne szkolnictwo (tzw. tajne komplety – gł. szkoły średnie i wyższe uczelnie)
– wydawnictwa
– występy teatralne w prywatnych domach
– “mały sabotaż” (prowadzony przez harcerzy: dręczenie Niemców i dodawanie otuchy Polakom przez antyniemieckie napisy i rysunki, niszczenie niemieckich wystaw, zrywanie flag itp.)
– sabotaż (utrudnianie okupacji przez wadliwą pracę dla wroga, uchylanie się od obowiązków itp.)
– dywersja (celowe niszczenie lub uszkadzanie transportów i urządzeń wojskowych, torów kolejowych, przejmowanie transportów z pieniędzmi)
– zamachy na szczególnie szkodliwych Niemców (m.in. II 1944 likwidacja Franza Kutschery, dowódcy SS i policji w dystrykcie warszawskim GG, zw. “katem Warszawy”)
– wywiad (m.in. rozpoznanie prac nad bronią rakietową V-1 i V-2 w Peenemünde na wyspie Uznam, przedostanie się rotmistrza Witolda Pileckiego do obozu w Auschwitz)
Ważną częścią polskiego podziemia było harcerstwo (konspiracyjny kryptonim organizacji męskiej Związku Harcerstwa Polskiego – “Szare Szeregi”). Szare Szeregi realizowały program wychowawczy “Dziś, jutro, pojutrze”:
– “Dziś” – walka z Niemcami (starsi dywersja, młodsi mały sabotaż), pozytywny wpływ na nieharcerzy
– “Jutro” – przygotowanie do powstania (kursy wojskowe)
– “Pojutrze” – przygotowanie do odbudowy Polski po wojnie (nauka na tajnych kompletach)
W czasie powstania warszawskiego harcerze tworzyli m.in. Harcerską Pocztę Polową, harcerki pracowały w szpitalach, a starsi walczyli w AK (szczególnie bataliony “Zośka” i “Parasol”).
Poza “Szarymi Szeregami” istniała narodowa organizacja “Hufce Polskie”, a w powstaniu warszawskim batalion “Wigry”.
Najbardziej znany symbol polskiego podziemia – “Polska Walcząca” (PW, “kotwica”).
Etapy tworzenia pionu wojskowego, historyczna rola Armii Krajowej
1) SZP – Służba Zwycięstwu Polski (zał. 27 IX 1939 tuż przed kapitulacją Warszawy; cel: organizacja dalszej walki w konspiracji; dowódca główny: gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz)
2) ZWZ – Związek Walki Zbrojnej (przekształcony z SZP 13 XI 1939 aby ściślej podporządkować Naczelnemu Wodzowi; cel: przygotowanie przyszłego powstania; komendant główny: gen. Kazimierz Sosnkowski)
3) AK – Armia Krajowa (przekształcona z ZWZ 14 II 1942 jako integralna część polskich sił zbrojnych; cel: bieżąca walka z okupantem i odtwarzanie sił zbrojnych do przyszłego powstania; dowódcy: 1942-1943 gen. Stefan Rowecki “Grot”, 1943-1944 gen. Tadeusz Komorowski “Bór”, 1944-1947 gen. Leopold Okulicki “Niedźwiadek”)
Maksymalny rozwój AK – około 300 tys. żołnierzy (ale broń tylko dla 1/8).
Kadra dowódcza – przedwojenni oficerowie, absolwenci konspiracyjnych szkół podchorążych, “cichociemni” (oficerowie WP zrzucani do Polski na spadochronach przy pomocy Brytyjczyków).
Specjalna formacja wewnątrz AK (1943-1945) – Kierownictwo Dywersji, tzw. Kedyw:
– dowódca – płk/gen. August Emil Fieldorf “Nil”
– działalność – koordynacja akcji dywersyjnych, oddziałów partyzanckich, zamachów na Niemców itp.
Początkowa koncepcja powszechnego powstania została w 1943 zastąpiona planem “Burza”:
– geneza: zmiana sytuacji na froncie (stało się wiadome, że Polska zostanie zajęta przez Sowietów, a nie przez aliantów zachodnich i wojsko polskie wierne rządowi RP na uchodźstwie)
– cel: zdobyć poszczególne tereny (gł. duże miasta: Warszawa, Wilno Lwów) walcząc z wycofującymi się Niemcami, aby w chwili wejścia Armii Czerwonej wystąpić w roli gospodarza
– realizacja: na Wołyniu walka z oddziałami niemieckimi we współpracy z Sowietami, powstanie warszawskie
– skutek: niepowodzenie (na Kresach żołnierze AK zostali rozbrojeni i uwięzieni przez Sowietów, w Warszawie powstanie upadło przy ogromnych stratach ludzkich i materialnych)
Armia Krajowa była jedną z największych konspiracyjnych formacji zbrojnych w okupowanej Europie (wg różnych badań drugą lub trzecią co do wielkości, po partyzantce jugosłowiańskiej i ew. radzieckiej). Wyróżniała się tym, że była armią (częścią sił zbrojnych podległą legalnemu rządowi), a nie tylko ochotniczą organizacją jak najczęściej ruch oporu w innych krajach.
